Lade Deniz Savaşı, MÖ 494 yılında İyon Ayaklanması sırasında, Pers İmparatorluğu ve İyonya şehir devletlerinin donanmaları arasında gerçekleşen kritik bir deniz muharebesidir. Bu savaş, isyanın bastırılmasında ve Pers hakimiyetinin yeniden tesis edilmesinde belirleyici bir rol oynamıştır.
İyon Ayaklanması, MÖ 499 yılında, Pers yönetimine karşı Milet öncülüğünde başlamıştır. İyon şehir devletleri, Atina ve Eretria gibi Yunanistan anakarasındaki şehir devletlerinden de destek almıştır. Ayaklanma, Persler için ciddi bir tehdit oluşturmuş ve I. Darius, isyanı bastırmak için büyük bir ordu ve donanma göndermiştir.
Persler, kara kuvvetleriyle İyon şehirlerini kuşatırken, denizdeki üstünlüğü ele geçirmek için de bir donanma hazırlamıştır. İyon donanması ise, kendi şehir devletlerinin gemilerinin yanı sıra, Sakız Adası, Midilli Adası gibi adalardan gelen gemilerle takviye edilmiştir.
Savaş, Milet yakınlarındaki Lade Adası açıklarında gerçekleşmiştir. Lade Adası, stratejik konumu nedeniyle, iki donanma için de önemli bir kontrol noktasıydı.
Savaş öncesinde, Pers komutanları İyon şehir devletleri arasında ayrılık yaratmaya çalışmış ve bazı İyonluları Pers tarafına geçmeye ikna etmeye çalışmışlardır. Ancak bu girişimler başarısız olmuştur.
Herodot'un anlatımına göre, İyon donanması, savaş öncesinde disiplinli bir şekilde eğitim yapmaya başlamıştır. Dionysius, askerleri sıkı bir disipline sokmuş ve zorlu manevralar yaptırmıştır. Ancak bu durum, bazı İyon askerlerinin moralini bozmuş ve disipline karşı gelmelerine neden olmuştur.
Savaş başladığında, İyon donanması, Pers donanmasına karşı cesurca savaşmıştır. Ancak, savaşın kritik bir anında, Sakız Adası gemileri ve diğer bazı İyon gemileri, savaş alanını terk ederek kaçmıştır. Bu durum, İyon donanmasının moralini tamamen bozmuş ve geri kalan gemiler de kısa sürede yenilmiştir.
Lade Deniz Savaşı'nın kaybedilmesi, İyon Ayaklanması için büyük bir darbe olmuştur. Persler, denizdeki üstünlüğü ele geçirerek, İyon şehirlerini kuşatma ve ele geçirme imkanı bulmuşlardır. Milet şehri, Persler tarafından yakılıp yıkılmış ve halkı köleleştirilmiştir.
Lade Deniz Savaşı, Pers İmparatorluğu'nun Ege Denizi'ndeki hakimiyetini güçlendirmiş ve Yunanistan anakarasına yönelik olası bir işgalin önünü açmıştır. Ancak, İyon Ayaklanması, Persler ile Yunanlar arasında uzun sürecek savaşların fitilini ateşlemiştir. Bu savaşlar, daha sonra Maraton Savaşı, Thermopylae Savaşı ve Salamis Deniz Savaşı gibi önemli olaylara yol açmıştır.